میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از بیماری انحطاط شبکیه یا دژنراسیون ماکولا رنج می‌برند که می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی در فرد شود. این بیماری به کندی آغاز شده و توده بقایای سلولی و رگهای خونی جدید طی ماهها یا سالها در شبکیه شکل گرفته و به بافت آسیب می‌رساند که در نهایت می‌تواند در بسیاری از موارد منجر به نابینایی شود.

بهزاد گرامی‌نائینی، زیست‌شناس سلول بنیادی و دانشیار دانشکده دندانپزشکی و رهبر این تحقیق گفت: سلول‌های پالپ دندان و سلول‌های شبکیه دارای پیش‌سازهای مشترک در بدن هستند. با شکل‌گیری جنین، سلول‌های بنیادی خاص به بافت شبکیه، سلول‌های چربی، سلول‌های استخوان یا پالپ دندان تبدیل می‌شوند، از این‌رو همه این انواع مختلف سلولی در سطوحی با هم مرتبط هستند.

به گفته گرامی‌نائینی، به دلیل منشا مشترک این سلول‌ها، شاید بتوان آن‌ها را در آزمایشگاه مجددا برنامه‌ریزی کرده و برای تبدیل به سلول‌های شبکیه ترغیبشان کرد.
وی افزود: کلید این تبدیل سلولی در دستکاری مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های ژنتیکی قرار دارد که به سلول‌ها می‌گویند کدام ژن‌ها باید در زمان خاص خاموش یا روشن شوند. این دستورالعمل‌ها موسوم به «اپی‌ژنوم» بطور موثری مانند نشانگرهای مولکولی یا همان قطعات علامت‌گذاری شده دی‌ان‌ای عمل می‌کنند که حاوی دستور ساخت سلول عصبی، شبکیه، پالپ دندان یا سایر بافت‌های تخصصی هستند. با چیدمان مجدد این نشانگرها می‌توان دستورالعمل‌هایی که یک سلول برای تعیین شکل نهایی‌اش استفاده می‌کند، تغییر داد.

گرامی‌نائینی پیش از این نیز چنین کارهایی در زمینه سلول‌های بنیادی انجام داده است. تیم وی نشان داد که می‌توان سلول‌های پوست انسان را مجددا راه‌اندازی کرده و آن‌ها را به حالت شبه جنینی موسوم به سلول بنیادی پرتوان القایی بازگرداند که از پتانسیل تبدیل به هر نوع سلول در بدن برخوردار است. این تیم با استفاده از سلول‌های پرتوان القایی توانسته‌اند سلول‌های سالم شبکیه را رشد بدهند که بطور نظری می‌توان آن‌ها را برای درمان آسیب ناشی از انحطاط شبکیه در چشم کاشت.

اگرچه موانعی در این میان وجود دارد. فرآیند سلول‌های بنیادی پرتوان القایی که دانشمندان ژاپنی در سال 2006 معرفی کردند، معمولا از یک ویروس آزمایشگاهی برای تزریق ژن‌های جدید به درون دی‌ان‌ای سلول استفاده می‌کند که نشانگرهای ژنتیکی موجود را پاک می کنند. استفاده از چنین ویروسی نیازمند کسب تائیدیه از سوی سازمان غذا و داروی آمریکاست زیرا بطور بالقوه می‌توانند تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در کد ژنتیکی سلول ایجاد کنند.

اگرچه سلول‌های بنیادی پالپ دندان ممکن است چنین مشکلاتی نداشته باشد. تیم گرامی‌نائینی بر این باورند که بجای استفاده از ویروس‌ها، ممکن است بتوان دی‌ان‌ای سلول‌های پالپ را با استفاده از مواد شیمیایی و واسطه‌های رشد موجود دستکاری و سلول را مجبور به تغییر شکل کرد. به گفته محققان، برای تولید بافت قابل کاشت در چشم ابتدا باید سلول‌های آن را در یک چارچوب میکروسکوپی شبیه غشای زیربنایی شبکیه پرورش داد.

آن‌ها اکنون با همکاری مرکز منبع مهندسی بافت دانشگاه تافتز در حال ساخت مجموعه‌ای از سازه‌های ریز ابریشمی هستند که ساختار تار عنکبوت مانند غشای شبکیه را بازسازی می‌کند. محققان قصد دارند سلول‌های خود را روی این چارچوب‌ها پرورش داده تا ببیند آیا آن‌ها می‌توانند تکه سالمی از بافت سه‌بعدی شبکیه را تولید کنند یا خیر. به گفته گرامی‌نائینی، این تحقیق هنوز در مراحل اولیه قرار داشته اما نتایج بسیار نویدبخش هستند. اگر تیم وی موفق شود، اخبار خوبی برای بیماران مبتلا به انحطاط شبکیه مرتبط با پیری در پیش خواهد بود.
اخبار علمی - ایسنا